رد پای پول، بی‌‌رد مالیات
غفار‌نژاد در خصوص فرار مالیاتی مشاغل مختلف به ویژه پزشکان تاکید کرد: «با توجه به بحث‌‌های جاری پیرامون فرار مالیاتی در صنوف مختلف، بهویژه پزشکان و افرادی که دارای درآمدهای بالایی هستند، برخی از این افراد از طرق مختلف سعی در پنهان کردن گردش مالی خود و اجتناب از پرداخت مالیات دارند. بهویژه در حوزه پزشکی، مشاهده شده است که برخی از پزشکان از بیماران خود می‌‌خواهند که هزینه ویزیت را به صورت نقدی پرداخت کنند. برای مثال، در برخی مواقع، منشی پزشک از بیمار می‌‌خواهد که مبلغ ویزیت را به صورت نقدی همراه خود بیاورد، در حالی که گاهی اوقات امکان پرداخت از طریق دستگاه کارتخوان نیز وجود دارد.
علاوه بر پزشکان، سایر اصناف نیز که با گردش‌‌های مالی بالا مواجه هستند، از روش‌های مشابه برای اجتناب از ثبت تراکنش‌‌ها و گزارش مالیات استفاده می‌کنند. برای مثال، طلافروشان معمولا به جای استفاده از دستگاه کارتخوان، از مشتریان می‌‌خواهند که مبلغ خرید را به صورت کارت به کارت به حساب آنها واریز کنند. در برخی موارد، بهویژه در خریدهای طلا، اگر مشتری درخواست کند که تراکنش از طریق کارتخوان انجام شود، مبلغی اضافی برای پوشش مالیات از او دریافت می‌شود.
همچنین در بنگاه‌‌های املاکی نیز این روند مشاهده می‌شود. برخی از بنگاه‌‌ها برای معاملات خود از دستگاه کارتخوان استفاده نمی‌‌کنند و از مشتریان می‌‌خواهند که وجه مورد نظر را به حساب‌‌های شخصی یا خانوادگی واریز کنند. در این شرایط، نبود شفافیت مالی باعث می‌شود که امکان نظارت و کنترل بر تراکنش‌‌ها و مالیاتهای این افراد به حداقل برسد.
چه باید کرد؟
غفار‌نژاد در این خصوص تاکید کرد که برای مقابله با این نوع فرار مالیاتی و ایجاد شفافیت در تراکنش‌‌های مالی این افراد، پیشنهاد می‌شود که سازمان امور مالیاتی یک سامانه آنلاین یا تلفنی راهاندازی کند که به عموم مردم این امکان را بدهد تا در صورت مواجهه با چنین مواردی، تخلفات را گزارش دهند. این سامانه می‌تواند از طریق رسانه‌‌های عمومی مانند صدا‌وسیما، رادیو و وب‌سایت‌‌ها به اطلاع مردم برسد. در این سامانه، کاربران می‌توانند مواردی مانند عدم‌استفاده از دستگاه کارتخوان در مطب پزشکان، بنگاه‌‌های املاکی یا طلا‌فروشی‌‌ها را گزارش دهند.
علاوه بر این، سازمان امور مالیاتی می‌تواند به صورت نامحسوس، مامورانی را به عنوان مشتری به این کسب‌و‌کارها بفرستد تا از نزدیک بررسی کنند که آیا این افراد از دستگاه کارتخوان استفاده می‌کنند یا خیر. این بازرسی‌‌ها می‌تواند به‌‌طور دوره‌‌ای انجام شود تا از شفافیت مالی و رعایت قوانین مالیاتی اطمینان حاصل شود.
راه‌‌حل دیگری که می‌تواند به این فرآیند کمک کند، بررسی میانگین گردش مالی دستگاه‌‌های کارتخوان در صنوف مختلف است. اگر میانگین تراکنش‌‌ها از حد مشخصی پایین‌‌تر باشد و با میزان درآمد و فعالیت آن صنف تطابق نداشته باشد، این مساله می‌تواند نشاندهنده تخلف مالی باشد.
در این صورت، سازمان مالیاتی می‌تواند اقدامات بیشتری را در راستای نظارت و پیگیری این تخلفات انجام دهد. این اقدامات می‌تواند شامل ارسال ماموران غیرمحسوس به محل‌‌های کسب‌و‌کار یا بررسی دقیق‌‌تر وضعیت مالیاتی این افراد باشد.
در نهایت، با اجرای چنین برنامه‌‌هایی می‌توان به تدریج به شفافیت بیشتر در اقتصاد کشور دست یافت و از فرار مالیاتی که در برخی از صنوف رایج است، جلوگیری کرد. پیگیری های «دنیای اقتصاد» نشان می دهد، سازمان امور مالیاتی کشور با راهاندازی سامانه سوت‌زنی، گامی مؤثر در جهت تحقق عدالت مالیاتی و مقابله با فرارهای مالیاتی برداشته است. این سامانه به شهروندان این امکان را می‌دهد که تخلفات مالیاتی را به‌صورت ناشناس گزارش دهند و در صورت اثبات تخلف، از پاداش‌های قانونی بهره‌مند شوند.
طبق گزارش‌ها، از زمان راهاندازی این سامانه، بیش از ۳۰ هزار مورد تخلف مالیاتی شناسایی شده است که بخش عمده‌ای از آنها مربوط به عدم استفاده از دستگاه کارتخوان بوده است. این اقدامات نشاندهنده عزم جدی سازمان امور مالیاتی در راستای شفافسازی و مبارزه با فساد مالی است. با توجه به این تحولات، می‌توان اذعان داشت که سازمان امور مالیاتی با بهرهگیری از سامانه سوت‌زنی، گامی بلند در راستای عدالت مالیاتی برداشته است.
خدمات بیشتر، مالیات کمتر
از سوی دیگر باقر درویشی، کارشناس اقتصادی- مالیاتی در خصوص فرار مالیاتی در کشور بیان کرد: «یکی از دلایل اصلی فرار مالیاتی در میان مشاغل و کسبوکارهای کوچک، نبود سیستم حسابداری شفاف و دقیق است. این کسب و کارها به‌‌دلیل نداشتن سازوکار ثبت مالیات، می‌توانند به‌‌راحتی از شناسایی درآمد واقعی خود طفره بروند.
اما نکته مهم‌تر، استفاده این واحدها از چند دستگاه کارتخوان با اسامی مختلف است. معمولا صاحبان این مشاغل دستگاه‌‌های پوز را به نام اعضای خانواده یا افراد دیگر ثبت می‌کنند، تا گردش مالی واقعی کسب‌وکارشان از دید نهادهای مالیاتی پنهان بماند. این موضوع، عملا شفافسازی مالیاتی را مختل کرده و راه را برای گریز سیستماتیک از مالیات هموار می‌‌سازد.
با وجود پیچیدگی‌‌های فرار مالیاتی در کسبوکارهای کوچک، نظام مالیاتی کشور ابزارهایی برای مقابله با این پدیده در اختیار دارد. یکی از راهکارهای کلیدی، بررسی تراکنش‌‌های مالی تمام اعضای خانواده افرادی است که دستگاه‌‌های کارتخوان به نام آنها ثبت شده‌‌اند. در واقع، اگر کد ملی هر فرد به‌‌عنوان معیار شناسایی مالی در نظام مالیاتی لحاظ شود، می‌توان تا حد زیادی از سوءاستفاده از کارت‌‌خوان‌‌های اجاره‌‌ای یا چندپوزی جلوگیری کرد.
به عنوان مثال، در مورد پزشکان که یکی از اصناف پرریسک از نظر فرار مالیاتی محسوب می‌‌شوند، معمولا دریافت پول نقد رواج زیادی دارد. اما با افزایش حجم دریافتی، این مبالغ بالا نهایتا وارد سیستم بانکی می‌‌شوند.
اینجاست که سازمان امور مالیاتی می‌تواند با رصد حساب‌‌های بانکی افراد دارای درآمد بالا، از جمله پزشکان، مالیات عادلانه و متناسب با درآمد واقعی آنها را مطالبه کند. این مدل نظارت هوشمند، اگر به‌‌درستی و با داده‌‌محوری اجرا شود، نهتنها باعث کاهش فرار مالیاتی می‌شود، بلکه عدالت مالیاتی را نیز تقویت خواهد کرد.
از سوی دیگر باید توجه داشت که بخش خدمات بیش از ۵۰درصد از سهم تولید ناخالص داخلی (GDP) کشور را به خود اختصاص داده است، در حالی که سهم بخش کشاورزی، ۱۰درصد و مجموع بخش‌‌های صنعت، معدن و نفت و‌‌گاز تنها حدود ۴۰درصد است که ۲۳درصد آن را نفت تشکیل می‌دهد. با این حال، مالیاتهای وصول‌‌شده از بخش مشاغل (که عمده بخش خدمات را شکل می‌دهند) تقریبا برابر با مالیاتهای دریافتی از مزد و حقوق‌بگیران است؛ موضوعی که نشان می‌دهد سطح تمکین مالیاتی مشاغل پایین‌‌تر از سهم واقعی آنها در اقتصاد کشور است. این نابرابری در پرداخت مالیات، نهتنها باعث برهم خوردن عدالت مالیاتی می‌شود، بلکه ظرفیت بالقوه درآمدهای مالیاتی دولت را نیز کاهش می‌دهد.»
یک راه درست و تجربه‌شده در سطح جهان برای این مساله اجرای سیستم مالیات بر جمع درآمد است که بدون توجه به منبع کسب درآمد کلیه درآمدهای خانوار از منابع مختلف را جمع زده و مشمول نرخ‌های تصاعدی می‌کند؛ البته در این سیستم آستانه‌ها و معافیت‌ها، شخصی و موردی مدنظر است که به عدالت مالیاتی کمک خواهد کرد.
در واقع می‌توان با ایجاد سیستم اطلاعات جامع مؤدیان و سپس اجرای سیستم مالیات بر جمع درآمد ضمن گسترش پایه‌های مالیاتی، نرخ‌ها را نیز کاهش داد و از تحمیل مالیاتهای سنگین بر یک عده و فرار مالیاتی عده‌ای دیگر جلوگیری کرد.