به گزارش پایگاه خبری نقدینه، آمار نشان می دهد که گسترش دامنه فعالیت بانکداری الکترونیک در سال های گذشته رو به گسترش بوده و بسیاری از فعالیت های بانکی اکنون به شیوه الکترونیکی و بدون نیاز به مراجعه حضوری به بانک ها انجام می شود. بنابراین به نظر می رسد نیاز به گسترش شعب و افزایش تعداد بانک ها از نظر فیزیکی باید از اولویت خارج شده و تمام برنامه ریزی ها در جهت توسعه بانکداری الکترونیکی باشد.
در واقع با گسترش زیرساخت‌های ارتباطی و اینترنت در دو دهه گذشته، می توان امیدوار بود که رفته رفته بانکداری سنتی جای خود را به بانکداری الکترونیک دهد. بخش مهمی از مشترکان تلفن‌های ثابت، تلفن‌های همراه، گاز، آب و برق مانند گذشته دیگر ساعت‌ها وقت خود را در صف‌های طولانی بانک‌ها برای پرداخت قبوض هدر نمی‌دهند. پرداخت از طریق سامانه‌های الکترونیک از طریق اینترنت و خطوط تلفن، کار را بر مشترکان آسان کرده است. اما به اعتقاد کارشناسان بانکداری الکترونیک هنوز در ابتدای راه است و ما فاصله زیادی با بانکداری پیشرفته داریم.
الکترونیک شدن بانک ها با تاخیر
در گذشته شاید برخی از مشتریان بانک‌ها هنگامی که برای پرداخت قبوض خود به بانک‌ها مراجعه می‌کردند، مقاومت زیادی در پذیرفتن این شیوه جدید پرداخت قبض داشتند، اما رفته رفته با آشنایی بیشتر جامعه با این وسایل ارتباطی فرهنگ استفاده از بانکداری الکترونیک در میان مردم جا‌افتاده است.
در واقع تا چند سال قبل خطوط اینترنت در ایران با مشکلات فراوانی همراه بود، اما اینترنت‌های پر سرعت، بخشی از کاستی‌های گذشته را جبران کرده اند؛ مشکل از آنجا ناشی می‌شود که اینترنت‌های پر سرعت فعلی همه نقاط کشور را تحت پوشش ندارند. حتی در شهرهای بزرگ هم نقاطی وجود دارد که تحت پوشش شـرکـت‌های ارائـه‌دهنده خدمات اینترنت نیست. از همه بدتر اینکه اینترنت‌هایی که به اسم پرسرعت هستند اگرچه در مقایسه با نسل‌های قدیم از سرعت بیشتری برخوردارند اما سرعت لازم را ندارند. این بخش از مشکلات خارج از عهده بانک‌ها است و بانک‌ها مجبورند منتظر گسترش زیرساخت‌های ارتباطی باشند.
آغاز الکترونیک شدن بانک ها در 115 سال پیش
آغاز پرداخت‌های ساده الکترونیکی را مربوط به نیمه دوم دهه 1900 در کشورهای صنعتی، به‌ویژه بانک‌های فدرال رزرو آمریکا بوده و این حرکت تا دهه 1970 جریان خود را ادامه داد و بالاخره در این دهه زیرساخت‌های استفاده از پول الکترونیک فراهم و از سال 1980 بانکداری الکترونیکی به صورت امروزی آغاز شد. در سال 1983 برای اولین بار، چهار بانک در نیویورک و پس از آن تعدادی از بانک‌های اروپایی به ارائه برخی خدمات بانکداری الکترونیک پرداختند تا در نهایت در سال 1994 یک موسسه اعتباری در آمریکا تمام عملیات بانکی خود را به صورت الکترونیکی ارائه کرد.
تمام عملیات بانکداری مجازی در آمریکا در چارچوب قانون انتقال وجوه الکترونیکی است و توسط دولت فدرال آمریکا در سال 1978 به تصویب رسید و بر اساس گزارش گارتنرگروپ از کل جمعیت آمریکا در سال 1999 فقط 0.4 درصد ، در سال 2004 نیز 31 درصد و در سال2008 با 47 درصد از خدمات بانکداری الکترونیک استفاده می‌کردند.
بنابر اعلام موسسه عالی آموزش بانکداری ایران آغاز اقدام عملي بانکداري الکترونيکي در ایران را مربوط به سال 1350 و توسط بانک تهران بوده و اواخر دهه 1360 بانک‌هاي کشور با کاربرد رايانه شخصي و اتوماسيون آشنا شدند. طرح جامع اتوماسيون بانکي در سال 1372 در مجمع عمومي بانک‌ها به تصويب رسيد و بانکداري الکترونيکي شکل قانوني و رسمي به خود گرفت. در خرداد ماه 1381 مجموعه مقررات حاکم بر مرکز شبکه تبادل اطلاعات بين بانکي (شتاب) به تصويب رسيد و از اين طريق مقدمات و زير ساخت بانکداري الکترونیکي فراهم شد.
سیر صعودی به سمت دنیای مدرن
سیستم بانکداری ایران در سال های گذشته روند الکترونیکی شدن را سرعت بخشیده و با ظهور سامانه های جدید و مدرن می توان به تمام الکترونیکی شدن نظام بانکی کشور در آینده نه چندان دور امید وار بود.
امروزه شاهد سيستم‌هاي الکترونيکي چون سامانه حواله بين بانکي (سحاب)، سامانه تسويه ناخالص آني (ساتنا)، سامانه پاياپاي الکترونيکي (پايا)، سامانه تسويه اوراق بهادار الکترونيکي (تابا)، يکپارچه‌سازي حسابها و ايجاد شناسه حساب بانکي ايران (شبا)، شاپرک، سپام و چکاوک هستيم.
متوسط تراکنش‌هاي روزانه طي سال 93 بالغ‌بر 7/35 ميليون تراکنش در روز بوده که اگر تراکنش‌هاي مربوط به پرداخت يارانه با ضريب 7/2 به آن اضافه شود، تراکنش‌هاي روزانه بيش از 90 ميليون خواهد شد.
بنا بر آمار و اطلاعات موجود، تعداد تراکنش ها در سامانه ملی پرداخت شامل شتاب، ساتنا، پایا، شاپرک و چکاوک در سال گذشته به بیش از 19 میلیارد تراکنش رسید و در این سامانه ها بیش از 88 میلیارد ریال یعنی بیش از 11 برابر نقدینگی پردازش شده است.
همچنین در سال 92 برای قابل فهم تر بودن و در دسترس قرار گرفتن مبادلات بانکی راه اندازی سامانه ساتنای بومی آریا عملی شد و در خرداد ماه سال جاری نیز سامانه تصویر برداری چک یا چکاوک به بهره برداری رسید. این سامانه تسهیل و تسریع همراه با نظارت و پایش مبادلات چک را به عهده داشته و به این ترتیب طرح جامع نظام پرداخت در این فرایند تکمیل می شود.
یکی دیگر از اقداماتی که در این راستا صورت پذیرفته، راه انداری فاز دوم پرتال پیام رسانی الکترونیک مالی (سپام) پس از اعتبارات اسنادی داخلی برای صدور یکپارچه ضمانتنامه ها است که در دی ماه 93 اتفاق افتاد و سامانه بانکداری متمرکز بانک مرکزی (نسیم) هم برای تمرکز حساب های دولتی راه اندازی شده است.
لزوم تعدیل شعب
در کشور ما آنچه تاکنون تحت عنوان بانکداری مجازی در شبکه بانکی کشور پیاده شده، در واقع نوعی از بانکداری است که به بانکداری ترکیبی موسوم است. یعنی برخی از فعالیت‌ها و خدمات و محصولات بانکی در شعب بانک انجام می‌شود و برخی دیگر به صورت مجازی صورت می‌گیرد که با بانکداری مجازی به صورت کامل و یکپارچه (بانکداری بدون شعبه) تفاوت دارد. این تفاوت را می‌توان در افزایش تعداد شعب بانک‌ها و موسسات مالی و اعتباری به خوبی مشاهده کرد. در حالی که بانک‌های کشورهای پیشرفته صنعتی به موازات توسعه فعالیت‌های مجازی، تعداد شعب خود را به مقدار شایان توجهی کاهش داده‌اند در حالی که در کشور ما توسعه فعالیت‌های الکترونیکی و مجازی با توسعه و افزایش تعداد شعب همراه بوده است.
گسترش بانکداری الکترونیک در عملیات‌های درون بانکی و بین بانکی هم منشا خدمات گسترده‌ای است. بانک‌ها می‌توانند با بهره‌گیری از شیوه‌های نوین بانکداری از یک سو هزینه‌های مربوط به بکارگیری کارمندان را کاهش دهند و هم می‌توانند خطاهای انسانی را در این میان به حداقل ممکن برسانند. البته این موضوع زمانی محقق می‌شود که همه بانک‌ها از امکان بانکداری الکترونیک در شکل وسیع آن بهره‌مند شده باشند.
بنا بر نتایج به دست آمده هر چند که نظام بانکداری حرکت به سوی الکترونیکی شدن را آغاز کرده اما سرعت حرکت بانک‌های کشور به‌خصوص بانک‌های دولتی به سوی بانکداری الکترونیک مطلوب نیست. سال‌ها طول کشیده است تا شبکه‌های اینترنتی ایران به سطح فعلی برسند و نسل جدید وسایل ارتباطی وارد کشورمان شود. اگر شما سری به امارات یا ترکیه در همسایگی ما بزنید می‌بینید که بانک‌های آنها خیلی پیشرفته‌تر از بانک‌های ایران هستند. بـانـکداری الکترونیک این امکان را به بانک‌ها می‌دهد که خدمات بانکی را با سرعت بیشتری، در مدت زمان کمتری و با کیفیت بهتری به مشتریان بدهد و از سوی دیگر هزینه بانک‌ها را در ارائه این خدمات به مشتریان کاهش می‌دهد.
گزارش از: الهام حدادی، هفته نامه بورس